Czego Powinna Uczyć Szkoła (CPUS)

Lista CPUS (Czego Powinna Uczyć Szkoła), czyli 10 kluczowych kompetencji, zanurzonych w wartościach humanistycznych, które mają przygotować uczniów do życia w zmieniającym się świecie

1. Umiejętność mierzenia się z wyzwaniami

W szczególności:

formułowanie problemów, czyli zdolność diagnozowania i zwięzłego omawiania problemów na wielu poziomach, również abstrakcyjnych, co ma ułatwić ich analizę i rozwiązanie za pomocą dostępnych narzędzi;

dekompozycja problemów, czyli umiejętność rozbicia problemów na części składowe (elementy konstytutywne) i sprowadzenie go do elementów łatwo rozwiązywalnych (rekurencja);

rozwiązywanie problemów, innymi słowy: znajdowanie wyjścia z pojawiającej się trudności w oparciu o wcześniej nabytą wiedzę i umiejętności/kompetencje;

zbieranie i porządkowanie danych, czyli czerpanie danych ze wszystkich dostępnych źródeł i ich logiczne uporządkowanie w celu ułatwienia ich dalszej analizy;

krytyczne myślenie, które obejmuje praktyczne umiejętności znajdowania i interpretowania informacji oraz idącą za nimi zdolność do prawidłowej oceny i skutecznego wnioskowania.

2. Życie w zdrowej relacji ze światem, naturą i własnym ciałem

W szczególności:

wyszukiwanie powtarzających się wzorców, rozumowanie abstrakcyjne i tworzenie modeli. Znajdowanie schematów, identyfikowanie prawidłowości i powtarzających się w koncepcji wzorców. Zdolność do zaprezentowania istotnych danych i wyeliminowania tych nieistotnych. Uogólnianie i umiejętność przedstawiania problemu w postaci modelu lub symulacji;

rozumienie związków przyczynowo-skutkowych wraz z powiązaniami między przeszłością, teraźniejszością i przyszłością. Rozumienie występujących zależności oraz tego, w jaki sposób zachodzi zmiana. Powiązanie jej z teraźniejszością i przyszłością;

podtrzymywanie, pielęgnowanie i sprawiedliwy podział zarówno zasobów naturalnych, jak i kulturowych, co oznacza świadomość dobra wspólnego i odpowiedzialności za świat, w szczególności w świadomych wyborach i działaniach ukierunkowanych na dobro wspólne;

dokonywanie wyborów z myślą o dobru wspólnym, a więc w oparciu o empatię, zrównoważone korzystanie z zasobów naturalnych i odpowiedzialność za przyrodę.

3. Idea nauki i uczenia się

W szczególności:

szacunek dla osiągnięć świata nauki, czyli poszanowanie prawdy, faktów naukowych i dorobku badawczego, przy jednoczesnej otwartości na nowe osiągnięcia;

umiejętność analizy źródeł, czyli rozumienie kontekstu, w jakim przedstawiane są fakty, wraz z możliwością ich różnej interpretacji w zależności od przyjętej perspektywy;

pozytywne nastawienie do uczenia się i otwartość na nowe doświadczenia, co powinno przekładać się na dostrzeganie luk w swojej wiedzy. Postawa samorozwoju. Rozumienie potrzeby uczenia się przez całe życie i patrzenia na ten proces przez pryzmat jego dynamiki i zmienności;

rozumienie wiedzy jako narzędzia do samodzielnego myślenia i działania, ale też do poszerzania swoich kompetencji poznawczych. Czyli umiejętność samodzielnego korzystania z wiedzy, a następnie wykorzystania jej do pozyskiwania dalszej wiedzy, w opozycji do postawy czerpania tylko z doświadczeń innych;

samoregulacja procesu uczenia się, czyli efektywny i samodzielny proces planowania, szacowania, prognozowania i zauważania własnych możliwości oraz umiejętność stwierdzenia poziomu ich użyteczności.

4. Funkcjonowanie w społeczeństwie

W szczególności:

zaangażowanie, czyli aktywne uczestnictwo w procesie edukacyjnym, w którym uczeń przyjmuje współodpowiedzialność za swój rozwój, a dzięki temu – również za procesy społeczne;

szacunek, czyli uznanie różnorodności opinii i przekonań. Należyty szacunek dla różnych kultur i religii, a także dla praw człowieka, sprawiedliwości itp;

refleksyjność, czyli wnoszenie wkładu w życie społeczne przy zachowaniu krytycznego podejścia. Zdolność do przemyślanego i odpowiedzialnego uczestnictwa w życiu gospodarczym, społecznym, kulturalnym i politycznym, a także do prezentowania krytycznego stanowiska wobec wartości dominujących, ale przemijających/zmiennych, wraz z umiejętnością hierarchicznego porządkowania tych wartości;

sposoby rozwiązywania konfliktów, czyli szukanie rozwiązań, które będą zarówno możliwe do wprowadzenia, jak i korzystne dla wszystkich zaangażowanych stron. Mądre korzystanie z pomocy innych. Umiejętność przyznawania się do własnych błędów i pomyłek. Okazywanie zrozumienia dla postawy innych. Zapobieganie pogłębianiu się podziałów;

rozpoznawanie uprzedzeń i przywilejów, czyli dostrzeganie własnych uprzedzeń i pielęgnowanie umiejętności rozpoznawania przywilejów zarówno u siebie, jak i u innych, również w codziennym funkcjonowaniu instytucji. Dostrzeganie wpływu tych zjawisk na społeczeństwo oraz jego wewnętrzną dynamikę i relacje.

5. Poczucie estetyki i świadomość kulturowa

W szczególności:

odczytywanie znaczeń, zwłaszcza dekodowanie elementów kulturowych pojawiających się w codziennym życiu. Rozpoznawanie różnej jakości i odcieni znaczeń;

poczucie estetyki, szczególnie w kontekście językowym. Zdolność przenoszenia elementów języka literackiego na codzienną komunikację;

świadomość dźwięku, czyli wykorzystanie pełnego potencjału dźwięków do zaznaczania matematycznych i materialnych podobieństw, różnic i cech przedmiotów, którymi zajmuje się uczeń;

analiza konwersacyjna, czyli zdolność do rozpoznawania aspektów komunikacji niewerbalnej obejmującej gesty ciała, mimikę czy wyraz twarzy, a zatem: zauważanie aspektów fizycznych, które ułatwiają lepsze zrozumienie okoliczności, w jakich znajduje się dana osoba;

kreatywność, czyli rozwijanie swojego wrodzonego potencjału poprzez aktywność w różnych dziedzinach sztuki (muzyce, sztukach wizualnych i graficznych oraz innych dziedzinach twórczych).

6. Funkcjonowanie w zmiennych kontekstach i środowiskach

W szczególności:

radzenie sobie z różnicami, a więc znajomość różnic kulturowych i zasad zachowania się w różnych sytuacjach społecznych, zwłaszcza tych nieznanych. Świadomość uprzedzeń i dyskryminacji, umiejętność dostosowania się do życzeń lub potrzeb innych osób. Uwzględnianie konsekwencji różnic między ludźmi o różnym pochodzeniu kulturowym dla ważnych procesów społecznych, takich jak wykluczenie lub włączenie społeczne;

myślenie lokalne i globalne, czyli rozumienie współczesnego świata zarówno jako całości, jak i poszczególnych procesów – politycznych, społecznych, gospodarczych i wszystkich innych, które go kształtują. Łączenie kwestii globalnych z odpowiadającymi im perspektywami lokalnymi;

umiejętność komunikacji globalnej, a więc rozumienie ludzi z innych kultur, mówiących innymi językami. Umiejętność współdziałania i współpracy z nimi;

skuteczne i twórcze narzędzia interakcji z innymi, a mianowicie pewność siebie, odpowiedzialność, autonomia, inicjatywa, współpraca, empatia, samoświadomość, umiejętność słuchania, elastyczność i zdolność do adaptacji.

7. Funkcjonowanie w państwie

W szczególności powinno się zwrócić uwagę na takie wartości jak:

sprawiedliwość społeczna, czyli przezwyciężanie systemowych i strukturalnych nierówności. Oddziaływanie władzy na codzienne życie obywateli, w tym interakcje między nimi (również między dziećmi oraz między dziećmi a ich nauczycielami, wychowawcami i opiekunami);

odpowiedzialność społeczna, czyli wiedza i wynikające z niej postawy uwzględniające dobro wspólne przy podejmowaniu decyzji, takie jak: solidarność, niedyskryminacja, poczucie przynależności, ochrona środowiska i dziedzictwa kulturowego;

demokratyczne działanie, czyli zdolność do użycia wobec władzy przysługujących nam narzędzi i uprawnień. Uczestnictwo w społeczeństwie obywatelskim. Umiejętność angażowania się w oddolne działania i inicjowania zmian.

8. Przedsiębiorczość

W szczególności:

podejmowanie decyzji finansowych, czyli kompetencje analityczne wraz z niezbędnymi narzędziami do podejmowania mądrych decyzji finansowych;

proaktywność, czyli samodzielne inicjowanie działań i branie za nie odpowiedzialności;

planowanie, czyli dzielenie nauki i przyszłych przedsięwzięć na okresy i części określone przez rozsądne cele;

nadzieja, czyli wyobrażanie sobie przyszłości w sposób motywujący do dalszych działań;

wytrwałość, czyli należyty upór w dążeniu do celu.

9. Komunikacja interpersonalna

W szczególności:

umiejętności komunikacyjne i zdolność do zmiany punktu widzenia. Zdolność przekazania swoich intencji i działań szefom, przedstawicielom i współobywatelom. Umiejętność słuchania siebie nawzajem, rozumienia interesów innych ludzi i osiągania kompromisu w ramach społeczności. Rozwijanie zdolności skutecznego rozwiązywania konfliktów i poszanowania różnych punktów widzenia;

Właściwie werbalizowanie własnych myśli, to znaczy wykorzystanie odpowiedniej terminologii do nazywania swoich konceptów i zdolność do przekazania ich dalej, a tym samym – umiejętność przekonania innych do swoich racji;

rozumienia kultury języka, czyli miejsca i znaczenia danego języka jako elementu konkretnej kultury. Dostrzeganie możliwości danego języka i wykorzystywanie ich w różnych kontekstach. Rozpoznawanie kulturowych kodów językowych.

10. Samorozwój

W szczególności powinno się starać przekazać uczniom jak:

wyzbyć się oczekiwań, czyli mieć gotowość do przyjęcia nieoczekiwanego, przyjąć postawę otwartości zarówno na rozwój, jak i na odkrycia, narracje i nieoczywiste interpretacje, nie przyjmować z góry założeń. Ćwiczenia uważności (mindfulness);

być człowiekiem; czyli nie wyrządzać krzywdy, wykazywać się współczuciem, empatią i samokontrolą, a także życzliwością i dobrocią;

zachować świadomość własnej niepowtarzalności. Jak zrozumieć własną zmienność w czasie i indywidualne tempo rozwoju zależne od wielu czynników;

sprawiedliwie oceniać samego siebie, czyli wyciągać wnioski, uczyć się zarówno z pozytywnych, jak i negatywnych doświadczeń, wykazywać zdrową postawę wobec swoich niedociągnięć, strat, porażek i nieudolności, a także otwartość na informację zwrotną;

być samoświadomym, czyli zdolnym do osądu, dotrzymywania obietnic, rozumowania i wyrażania swoich myśli za pomocą języka mówionego, pisanego i innych środków, a także do wykraczania poza własne “ja” i postrzegania siebie jako elementu większej całości, rozumienia połączenia ludzkości z naturą;

pielęgnować pokorę intelektualną, czyli zdolność do zwątpienia we własną wiedzę bez dyskredytowania tego, czego się już nauczyło;

być ciekawym świata, czyli jak doceniać różne sfery życia i ich wzajemne powiązania, gdy świat wymaga od nas coraz węższej specjalizacji zawodowej.