Lista Czego Powinna Uczyć Szkoła (CPUS)

Żyjemy w szybko zmieniającym się, nieprzewidywalnym i niejednoznacznym świecie. Aby sprostać wyzwaniom teraźniejszości i przyszłości nie wystarczy już przekazywać w szkołach przedmiotowej wiedzy i umiejętności, powielając znany nam wzorzec. Najwyższy czas zastanowić się, czego i w jaki sposób powinny uczyć nowoczesne szkoły.

Na całym świecie edukacja znajduje się na rozdrożu. Zdaniem wielu systemy oświaty nie wywiązują się z obietnic dotyczących zapewnienia wysokiej jakości, sprawiedliwego i równego szkolnictwie dla wszystkich. Nie musimy być tylko ofiarami albo bezsilnymi obserwatorami tego procesu. Główną misją edukacji jest inwestowanie w przyszłość i dawanie nadziei. Bezsilność i pesymizm są jej najgorszymi wrogami. Najwyższy czas, by przemyśleć, jak uczynić szkoły miejscem kształtowania odpowiedzialnych, świadomych i szczęśliwych ludzi.

Odpowiedzią na to wyzwanie jest podejście holistyczne, skoncentrowane na uczniu, a oparte na umiejętności łączenia wielu umiejętności i kompetencji.

Holistic Think Tank, kierując się wynikami swoich badań przeprowadzonych w 10 krajach świata w 2022 roku, opracował listę 10 wartości, których szkoły powinny nauczać, aby wykształcić aktywnych i zaangażowanych obywateli, zdolnych do życia, współpracy i komunikacji w coraz bardziej zróżnicowanym świecie, potrafiących myśleć kreatywnie i krytycznie. Młodych ludzi, którzy będą w stanie rozwiązywać złożone problemy z rozpoznaniem i wykorzystaniem potencjału nowych technologii, unikając jednocześnie związanych z nimi zagrożeń.

Projektowanie lepszej przyszłości uwzględnia także przekazywanie uczniom umiejętności życia w harmonii z naturą, adaptacji do ciągle zmieniających się sytuacji oraz rozwijania nowych postaw i umiejętności poprzez stosowanie strategii uczenia się przez całe życie, a także innowacyjne myślenie i działanie.

Powrót humanistycznych wartości do szkoły oznacza więcej człowieczeństwa poza jej murami.

Umiejętność odnajdywania się w zmieniających się czasach, środowiskach i kontekstach, także w odniesieniu do rozwoju Sztucznej Inteligencji i Przemysłu 4.0.

Zdolność do zmiany podejmowanych działań i prezentowanych postaw w odpowiedzi na nowy kontekst, czyli bycie elastycznym i otwartym na nowe sytuacje i idee.

Gotowość do szybkiego nabywania nowych umiejętności i zmiany strategii, tak w życiu zawodowym, społecznym i prywatnym.

Wyciąganie wniosków z doświadczeń, tj. zdobywanie wiedzy i umiejętności poprzez bezpośrednie zaangażowanie w rzeczywiste sytuacje.

Uważność na dynamikę i różnorodność współczesnego świata, czyli dojrzałość do podejmowania wyzwań wynikających z błyskawicznie postępujących zmian, zwłaszcza tych związanych z rozwojem Sztucznej Inteligencji i Przemysłu 4.0.

Myślenie lokalne i globalne, tj. rozumienie współczesnego świata i dostrzeganie kształtujących go procesów politycznych, społecznych, klimatycznych i gospodarczych. Znajdywanie połączeń i analogii między sprawami globalnymi a lokalnymi.

Przedsiębiorcze i proaktywne, a zarazem ostrożne podejście do kwestii rozwoju zawodowego i społecznego. Umiejętność przejmowania inicjatywy i podejmowania efektywnego działania. Znajomość podstawowych narzędzi ekonomicznych. Podejmowanie świadomych i mądrych decyzji finansowych.

Proaktywność, czyli podejmowanie samodzielnych działań, razem z przejęciem za nie odpowiedzialności.

Konsekwencja i wytrwałość w dążeniu do realizacji celów.

Planowanie, czyli dzielenie nauki i planów na poszczególne części. Wyznaczanie sobie możliwych do realizacji celów.

Formułowanie problemu na wielu poziomach abstrakcji i umiejętność zwięzłego przedstawiania go.

Analiza problemu, czyli umiejętność rozbicia danego zagadnienia na elementy konstytutywne, które można łatwo zidentyfikować a następnie zaproponować rozwiązanie (rekurencja).

Rozwiązywanie problemu, czyli umiejętność znalezienia wyjścia z nowej lub trudnej sytuacji przy wykorzystaniu wcześniej zdobytej wiedzy i umiejętności.

Umiejętność podejmowania decyzji finansowych, czyli kompetencje i narzędzia analityczne niezbędne do rozważnego podejmowania decyzji finansowych, zarówno dotyczących biznesu, jak i budżetu domowego.

Znajomość podstawowych narzędzi ekonomicznych i bankowych, takich jak: kredyty, lokaty, fundusze inwestycyjne, raty, stopy procentowe itp.

Aktywna i świadoma postawa przynależności do wspólnot (np. rodziny, grup sąsiedzkich, szkoły, grupy zawodowej, kraju a także wspólnot globalnych) idąca w parze z troską i odpowiedzialnością za te wspólnoty. Działanie w duchu wartości demokratycznych a także sprawiedliwości i odpowiedzialności społecznej.

Zaangażowanie w naukę. Pielęgnowanie sprawczości i odpowiedzialności ucznia za jego własny proces edukacji,  co rozbudza również kształtowanie odpowiedzialności społecznej.

Uważne uczestnictwo, czyliaktywny udział w życiu społecznym przy jednoczesnym zachowaniu zdolności krytycznego myślenia. Obejmuje ono świadome i odpowiedzialne uczestnictwo w życiu gospodarczym, społecznym, kulturalnym i politycznym, przy jednoczesnej świadomości nietrwałości, a czasami niskiej jakości, pojawiających się trendów.

Rozwiązywanie konfliktów, czyli szukanie rozwiązań, które są zarówno wykonalne, jak i korzystne dla wszystkich zaangażowanych stron. Umiejętność przyznawania się do błędów i pomyłek w ocenie. Akceptowanie odmiennych postaw i podejmowanie działań na rzecz zmniejszania podziałów.

Demokratyczne działania, czyli korzystanie z przysługujących praw i dostępnych narzędzi w komunikacji z władzami różnych szczebli. Angażowanie się w inicjatywy społeczeństwa obywatelskiego i podejmowanie działań oddolnych a także inicjowanie zmian.

Umiejętność skutecznego i wyrażającego szacunek komunikowania się w sposób pisemny, werbalny i niewerbalny. Rozumienie sygnałów wysyłanych na wielu poziomach przez rozmówców. Dobieranie odpowiednich słów w zależności od kontekstu, interlokutorów i miejsca. Kultura języka.

Umiejętność wyrażania swoich myśli, czyli używanie właściwej terminologii do nazwania własnych koncepcji, umiejętność przekazania ich innym ludziom, a w rezultacie – zdolność przekonywania innych do swoich racji.

Umiejętności komunikacyjne i gotowość do zmiany punktu widzenia; zdolność do komunikowania swoich intencji i działań władzy, przedstawicielom innych instytucji i współobywatelom. Umiejętność słuchania, rozpoznawania interesów i osiągania kompromisu w życiu społecznym. Rozwijanie umiejętności rozwiązywania konfliktów i poszanowania odmiennych punktów widzenia.

Świadomość komunikacji niewerbalnej. Obejmuje ona zarówno świadomość wpływu, jaki gesty, postawy i mimika mają na komunikację, umiejętność ich interpretowania, jak i świadome panowanie nad językiem ciała podczas rozmowy.

Rozumienie powiązań między językiem, kulturą i tożsamością. Dostrzeganie możliwości, jakie daje język i właściwe używanie  go w różnych kontekstach. Rozpoznawanie kulturowych kodów językowych.

Umiejętność komunikacji globalnej, czyli rozumienie ludzi z innych kultur, mówiących innymi językami. Umiejętność współpracy z nimi.

Skuteczne i kreatywne umiejętności interakcji, obejmujące pewność siebie, inicjatywę, życzliwość umiejętność słuchania.

Ciekawość: świata, wiedzy, innych ludzi. Stałe rozbudzanie w sobie podziwu dla złożoności i piękna świata. Pozytywne nastawienie do nauki i nowych doświadczeń przy zachowaniu krytycznego myślenia i racjonalnej analizy źródeł. Świadomość istnienia zagrożeń takich jak propaganda, fake news, manipulacja – a także umiejętność ich rozpoznawania i odpowiedniego reagowania.

Bycie ciekawym świata, czyli docenianie różnych sfer życia i ich wzajemnych powiązań w czasach, gdy świat coraz bardziej domaga się wąskiej specjalizacji.

Bycie otwartym i nieprzywiązanym do założeń. Bycie gotowym na przyjęcie nieoczekiwanego, na rozwój, dokonywanie odkryć i budowanie nieoczywistych interpretacji.

Postrzeganie wiedzy jako narzędzia do samodzielnego myślenia i działania oraz do rozwijania swoich umiejętności poznawczych: umiejętność samodzielnego korzystania z wiedzy i budowania na jej podstawie dalszej wiedzy.

Szukanie powtarzających się wzorców, rozumowanie abstrakcyjne i tworzenie modeli: znajdowanie wzorców, identyfikowanie prawidłowości i powtarzających się modeli, przedstawianie istotnych i eliminowanie nieistotnych danych, uogólnianie i przedstawianie problemu w formie modelu lub symulacji.

Pozytywne nastawienie do uczenia się. Wyznaczanie celów samorozwoju. Rozumienie potrzeby uczenia się przez całe życie i postrzeganie tego procesu przez pryzmat jego dynamiki i zmienności.

Samoregulacja uczenia się, czyli efektywny i autonomiczny proces planowania, szacowania, prognozowania i zauważania własnych możliwości oraz umiejętność określania poziomu ich przydatności;.

Pielęgnowanie pokory intelektualnej; zdolność do zwątpienia we własną wiedzę bez dyskredytowania swoich doświadczeń.

Umiejętność krytycznego myślenia, wyszukiwania informacji i ich interpretowania, a także zdolność do skutecznego osądu i wnioskowania.

Pokora wobec przyrody, zwierząt i roślin. Rozumienie zjawisk klimatycznych i zależności między różnymi ekosystemami (zarówno lądowymi, wodnymi, jak i powietrznymi). Świadomość zmian klimatycznych, kryzysu energetycznego i procesu wymierania gatunków. Gotowość do działania na rzecz środowiska naturalnego i dobrostanu planety.

Świadomość zmian klimatycznych oraz podejmowanie działań – zarówno w życiu osobistym, jak i publicznym – na rzecz ich ograniczenia. Odpowiedzialne codzienne wybory dotyczące spraw, które mogą wpłynąć na wielkość śladu węglowego, np. świadome korzystanie ze środków transportu, segregacja śmieci, ograniczenie zużycia plastiku, oszczędzanie wody i ogrzewania itp.

Wrażliwe i pokorne podejście do przyrody oraz różnych gatunków zwierząt i roślin. Świadomość istnienia różnych ekosystemów (zarówno lądowych, wodnych, jak i powietrznych) oraz powiązań między nimi. Uświadomienie sobie, że jesteśmy częścią większej całości, od której jesteśmy zależni.

Odpowiedzialna turystyka, polegająca na minimalizowaniu negatywnego wpływu na ekosystemy i klimat przy jednoczesnej maksymalizacji pozytywnych korzyści płynącym z podróżowania. Świadomość istnienia zagrożonych gatunków i ekosystemów oraz tego, że masowa turystyka (podobnie jak przemysł) przyczynia się do ich niszczenia. Pokora wobec zwierząt i roślin, zwłaszcza tych endemicznych i rzadkich. Nieprzeszkadzanie zwierzętom, niezrywanie zagrożonych roślin, niezaśmiecanie, ograniczanie zniszczeń.

Ochrona, gospodarowanie i sprawiedliwy podział zasobów naturalnych, co wynika ze świadomości dobra wspólnego i odpowiedzialności za świat.

Dokonywanie wyborów z myślą o dobru wspólnym, czyli decyzji opartych na zrównoważonym korzystaniu z zasobów naturalnych, a także współpracy z przyrodą.

Dbanie o swoje ciało, jak również zdrowie fizyczne, psychiczne i emocjonalne. Postrzeganie organizmu ludzkiego jako całości psycho-somatycznej. Kształtowanie postawy odporności na stres oraz umiejętności zachowania spokoju i równowagi niezależnie od czynników zewnętrznych. Umiejętność rozpoznawania i nazywania własnych emocji czy stanów psychicznych oraz gotowość do przyjęcia pomocy, jeśli nasz stan psychiczny się pogarsza. Podobnie nawyk obserwowania własnego ciała oraz rozpoznawania i reagowania na sygnały z niego płynące.

Świadomość swoich unikalnych cech. Zrozumienie, jak zmieniamy się w czasie i że tempo naszego rozwoju zależy od wielu czynników.

Uczciwa ocena własnej osoby: wyciąganie wniosków z pozytywnych i negatywnych doświadczeń, wykazywanie rozsądnej postawy wobec własnych braków, strat, niepowodzeń i niedoskonałości, otwartość na otrzymywanie informacji zwrotnych.

Dbanie o własne ciało oraz zdrowie fizyczne, psychiczne i emocjonalne. Rozumienie, że stan psychiczny wpływa na zdrowie fizyczne i odwrotnie, a także uświadomienie sobie, że organizm człowieka nie jest zbiorem niezależnych układów, ale całością, o którą można dbać tylko holistycznie, czyli m.in. poprzez zadbanie o harmonię wewnętrzną, świadome odżywianie, aktywność fizyczną czy odpowiednią ilość snu i odpoczynku.

Umiejętność rozpoznawania i nazywania własnych emocji, stanów psychicznych i sygnałów płynących z ciała. Analogicznie, uważność w obserwowaniu stanów psychicznych u osób z otoczenia oraz gotowość do mądrej i dyskretnej pomocy w razie potrzeby.

Kształtowanie odporności na stres oraz umiejętności zachowania spokoju i równowagi niezależnie od czynników zewnętrznych.

Świadomość, że nasze postawy i zachowania wpływają na osoby wokół nas, idąca w parze z pielęgnowaniem w sobie postawy życzliwości i empatii wobec innych. Równocześnie rozwijanie w sobie postawy odporności na prowokację, krytykę i przemoc słowną ze strony innych.

Wrażliwość na sztukę, zmysł estetyczny, szacunek dla dziedzictwa cywilizacji i kultur. Umiejętność dostrzegania i rozszyfrowywania kodów kulturowych przy jednoczesnej świadomości, że różnią się one w innych częściach świata. Afirmacja dziedzictwa literatury, malarstwa, muzyki i innych dziedzin sztuki. Gotowość do świadomego odbierania muzyki, sztuki i literatury, a także do wzmacniania w sobie kreatywności.

Rozumienie związków przyczynowo skutkowych i powiązań między przeszłością, teraźniejszością i przyszłością.

Dekodowanie znaczeń, zwłaszcza istotnych kulturowo elementów życia codziennego, rozpoznawanie wartości i różnic w znaczeniach.

Poczucie estetyki, zwłaszcza w kontekście językowym. Umiejętność przeniesienia elementów języka literackiego do codziennej komunikacji.

Świadomość muzyczna, czyli wykorzystanie pełni możliwości dźwięków do oznaczania matematycznych i materialnych podobieństw, różnic i cech obiektów.

Kreatywność, czyli rozwijanie własnego potencjału poprzez różne sztuki (muzykę, sztuki plastyczne i graficzne oraz inne dziedziny twórczości).

Proaktywne działanie na rzecz przyszłości nie tylko własnej, ale i ludzkości. Moralność i etyka zakotwiczona w wartościach humanistycznych. Szacunek dla drugiego człowieka, a także ludzkości jako gatunku.

Postawa etyczności i odpowiedzialności. Zrozumienie, że moralność jest tym, co odróżnia człowieka od Sztucznej inteligencji – gotowość do pozostania człowiekiem w dobie nowych technologii i bardzo szybko zachodzących zmian. Niekrzywdzenie innych, okazywanie współczucia, empatii i samokontroli. Bycie życzliwym i dobrym człowiekiem.

Prospektywność, czyli działanie na rzecz przyszłości – nie tylko własnej, ale i ludzkości.

Szacunek dla odmiennych opinii i przekonań. Szanowanie różnych kultur i religii, przestrzeganie praw człowieka i mniejszości.

Dostrzeganie uprzedzeń i przywilejów, tj. rozpoznawanie własnych uprzedzeń i umiejętność identyfikowania przywilejów, jakimi cieszą się niektórzy ludzie, także w kontekście codziennych działań instytucji, dostrzeganie wpływu tych zjawisk na społeczeństwo, jego wewnętrzną dynamikę i relacje.

Poczucie sprawiedliwości społecznej, czyli próba przezwyciężania nierówności systemowych i strukturalnych oraz radzenie sobie z relacjami władzy, które dotyczą codziennych interakcji, w tym szkolnych.

Poczucie odpowiedzialności społecznej, czyli wiedza i postawy uwzględniające dobro wspólne w podejmowaniu decyzji, do których należą: solidarność, niedyskryminacja i poczucie przynależności.

Optymizm i wiara w lepszą przyszłość, a także świadomość współodpowiedzialności za jej kreowanie. Umiejętność budowania zaufania na wszystkich poziomach interakcji – od codziennego życia, przez działania w społeczności lokalnej, po zaufanie do instytucji i systemów.

Nadzieja, czyli patrzenie w przyszłość z radością i spokojem, które motywują do dalszego działania. Wiara w to, że zawsze istnieje możliwość pozytywnego zakończenia, co umożliwia aktywne, optymistyczne działania.

Życie z poczuciem celu, czyli postrzeganie swojego życia jako mogącego przyczynić się do rozwoju świata, choćby w skali mikro.

Unikanie ponurych postaw i apokaliptycznych wizji przyszłości, które są niebezpieczne poprzez efekt samospełniającej się przepowiedni.

Pielęgnowanie optymizmu i pogody ducha jako podstawy konstruktywnych działań na rzecz społeczeństwa, świata i przyrody.

Budowanie zaufania do siebie, świata i innych, przy jednoczesnej umiejętności dostrzegania zagrożeń.