Wypaleni. Dlaczego nauczyciele przestają kochać swoją pracę?

Janusz Korczak, wybitny pedagog, badacz świata dzieci i prekursor pedagogiki opartej na partnerskich relacjach z uczniami, powiedział: Dzieci rodzą się ze skrzydłami. Nauczyciele pomagają im je rozwinąć.

Nie każdy uczeń ma szczęście spotkać na swojej drodze chociażby jednego nauczyciela, który tak postrzega swoja rolę. Niektórzy wręcz te dziecięce skrzydła podcinają. W Polsce są tysiące wspaniałych pedagogów, którzy są dumni ze swojej pracy, szczerze zatroskani o uczniów i gotowi, by w swojej pracy przekazywać najważniejsze wartości. Są też tysiące tych, którzy odliczają minuty do wyjścia ze szkoły.

I niekoniecznie jest to ich wina.

Niepowodzenia i przykrości

„Mam wrażenie, że w szkole najważniejsze jest, aby dokopać nauczycielowi. I robią to wszyscy, i rodzice, i dzieci, i dyrekcja. Nie da się tego wytrzymać”.

„Nikt mnie nigdy nie motywował do tej pracy. Może poza dziećmi”.

„Nie mówiono nam, że ta praca będzie tak trudna”.

„Najgorsza jest praca pod klucz. To tragedia. Dzieci głupieją i my także”.

To wypowiedzi nauczycieli z badania narracyjnego, przeprowadzonego przez Sabinę Zalewską na grupie 127 pedagogów*. Lektura jest przygnębiająca: większość nauczycieli swoją pracę postrzega jako pasmo niepowodzeń i przykrości.

Niepokojące są też wyniki ostatniego „Ogólnopolskiego Badania Dobrostanu Zawodowego Nauczycieli”**, przeprowadzonego na grupie ponad siedmiu tysięcy czynnych zawodowo pedagogów. Ponad połowa z nich zadeklarowała, że czuje negatywne emocje w związku ze swoją pracą. Prawie co trzeci wyznał, że nie widzi już jej sensu. Jeszcze więcej nauczycieli przyznało się do uczucia wyczerpania, które jest głównym objawem wypalenia zawodowego.

Co jest nie tak?

Funkcja służalcza – to sformułowanie, powtarzane z żalem przez nauczycieli i odnoszące się do ich pracy, przewijało się z kolei w badaniu jakościowym „Pozycja społeczno-zawodowa nauczycieli”, przeprowadzonym przez Magdalenę Smak i Dominikę Walczak***.

Nauczyciele czują, że ich zawód jest niedoceniany przez społeczeństwo. Niskie zarobki, wbrew pozorom, nie są dla nich tak bolesne jak społeczny odbiór ich grupy zawodowej. Głównymi czynnikami obniżającymi prestiż zawodowy nauczyciela jest jego percepcja w oczach rodziców i relacja z innymi pedagogami.

Podobne wnioski płyną z badania „Źródła i przestrzenie deficytów satysfakcji zawodowej nauczycieli” przeprowadzonego przez prof. Małgorzatę Zalewską-Bujak****. Naukowczyni z Uniwersytetu Śląskiego wskazuje: Naczelnym obszarem deficytu zawodowej satysfakcji okazują się relacje ze współpracownikami (z innymi nauczycielami i dyrektorem) oraz trudne relacje z rodzicami uczniów.

Na podobne problemy wskazują współpracujący z Holistic Think Tank nauczyciele. Piotr Walda, historyk ze szkoły publicznej w Warszawie, na dyskusji zorganizowanej kilka miesięcy temu przez naszą organizację, powiedział wprost: Przegrywam. Przegrywam z kolegami z pracy. Przegrywam z rodzicami.

I jeszcze jeden cytat nauczyciela z badania Sabiny Zalewskiej: Coś takiego jak wewnętrzna kultura szkoły nie istnieje. Nauczyciele sobie nie pomagają.

Nauczyciele, aby czuli się spełnieni i zmotywowani do pracy, muszą czuć wsparcie kolegów i inspiracje płynące od innych pedagogów.

Jeśli ich brakuje, łatwiej im zapomnieć, dlaczego w ogóle wybrali ten zawód. Często zaczynają pracę pełni nadziei i zapału do uczenia dzieci. Ale potem, w miarę upływu kolejnych lat spędzanych w szkolnych murach, wśród wypalonych współpracowników, entuzjazm ustępuje miejsca frustracji, a zapał – rutynie. O ile 62 proc. nauczycieli w pięciu pierwszych latach swojej pracy czuje satysfakcję z wykonywania zawodu, o tyle w kolejnych liczba ta sukcesywnie maleje. *****

Dla nauczycieli i z nauczycielami

Adolf Diesterweg, niemiecki pedagog i społecznik, propagator idei demokratycznej szkoły, działał w pierwszej połowie XIX wieku – w świecie, który nie znał jeszcze parowozu, telefonu ani żarówki. Od tego czasu liczba żyjących na Ziemi ludzi wzrosła ośmiokrotnie, a otaczająca nas rzeczywistość kompletnie zmieniła swoje oblicze. A jednak słowa XIX-wiecznego pedagoga o tym, że szkoła jest warta tyle, ile wart jest nauczyciel, w dobie sztucznej inteligencji pozostają tak samo aktualne.

W Holistic Think Tank jesteśmy przekonani, że szkoła zawsze – ale być może dziś bardziej niż kiedykolwiek – powinna uczyć wartości humanistycznych: empatii, współpracy i partnerstwa, komunikacji z drugim człowiekiem, podmiotowości. Jesteśmy też przekonani, że ta zmiana musi i powinna zacząć się od zmiany w głowach nauczycieli. Wypalenie i zniechęcenie pedagogów, brak wsparcia ze strony środowiska, poczucie osamotnienia na pewno będą ją blokować.

Dlatego priorytetem jest dla nas praca z nauczycielami i dla nauczycieli: ich sieciowanie, trenowanie, inspirowanie i oferowanie konkretnych narzędzi dydaktycznych. Nauczyciele muszą mieć poczucie, że w swoim marzeniu o lepszej szkole nie są osamotnieni.

Bibliografia:

*Kondycja i efektywność nauczyciela. Badania narracyjne kadry nauczycielskiej we współczesnej szkole, Zalewska S.L., 2018.

**Ogólnopolskie badanie dobrostanu zawodowego nauczycieli. Skrócony raport, Paliga M., 2023

***Pozycja społeczno-zawodowa nauczycieli. Raport z badania jakościowego, Smak M., Walczak D., 2015

****Źródła i przestrzenie deficytów satysfakcji zawodowej nauczycieli, Zalewska-Bujak M., 2022

***** Poziom satysfakcji nauczycieli z pracy edukacyjnej, Korczyński S., 2016