Republika Południowej Afryki. Szkoły nie biorą się z próżni i do próżni nie trafiają

Edukacja jest najpotężniejszą bronią, za pomocą której można zmienić świat

Nelson Mandela, Long Walk to Freedom

Szkoły nie są bytem odrębnym

Południowoafrykańscy rodzice i społeczności są heterogeniczne: społecznie, politycznie, językowo, kulturowo i ekonomicznie. Daje im to możliwość współpracy z innymi członkami społeczności, promowania wspólnej wizji i odpowiedzialności społeczności za szkoły oraz tworzenia strategicznych partnerstw z rodzinami i organizacjami społecznymi z korzyścią dla wszystkich. Różnorodność wzbogaca życie, ale może również prowadzić do napięć i negatywnych zachowań: braku szacunku, konfliktów lub wykluczenia. Społeczności szkolne odzwierciedlają tę złożoność, zarówno wewnętrznie, jak i między sobą. 

Edukacja jako machina zmian społecznych

W 1994 r. rząd Republiki Południowej Afryki rozpoczął żmudny proces mający na celu sprawić, by najbardziej nierówne i doświadczające niesprawiedliwości społeczeństwo na świecie zmienić w mieszkańców inkluzywnego, demokratycznego państwa. Od samego początku reform edukacja była kluczowym motorem napędowym transformacji południowoafrykańskiego społeczeństwa. Fundamenty nowego systemu są zgodne z wartościami chroniącymi godność ludzką, równość, wolność i prawa człowieka, brak rasizmu i brak seksizmu. Aby przezwyciężyć wcześniejsze nierówności, nie tylko zmieniono program nauczania, ale także wprowadzono nowy model zarządzania szkołą. Taki model, który składa się z równych partnerów współpracujących ze sobą i służy najlepszym interesom uczniów.  Nauczyciele, rodzice i społeczności odgrywają kluczową rolę w sukcesie swoich dzieci. 

Podejście to stanowi przykład najwyższej konieczności zmiany społecznej opartej na wartościach humanistycznych – inkluzywności, partnerstwie i współodpowiedzialności – w procesie edukacyjnym. Dlatego jednym z głównych celów reform edukacyjnych było zwiększenie zaangażowania rodziców i społeczności w szkołach. Ustawa o szkołach z 1996 r. miała na celu umożliwienie rodzicom, uczniom i społeczności odgrywania większej roli w procesie podejmowania decyzji dotyczących ich wszystkich. W ten sposób powstały nowe instytucje edukacyjne – organy samorządu szkolnego (SGB). 

Jak partnerstwo wpływa na szkoły w RPA?

W Republice Południowej Afryki jest ponad 25 000 szkół publicznych. Każda z nich zarządza demokratycznie wybierany organ. Rodzice muszą stanowić większość na forum. Jako szkolne jednostki decyzyjne, SGB dają jasny obraz integracyjnego podejścia przyjętego przez RPA. Decentralizacja władzy zachęca władze szczebla niższego niż krajowy (aż do samych szkół) do wzięcia znacznej odpowiedzialności za podejmowane decyzje. Różne szczeble władzy, a także przedstawiciele rodziców, uczniów i nauczycieli muszą mieć wpływ na to, jak wygląda kwestia prawa obywateli do edukacji. Dzięki SGB wszystkie zaangażowane grupy i osoby pracują w ramach zarządzania spółdzielczego.

Jak można się jednak spodziewać, model ten wiąże się również z pewnymi wyzwaniami. Pomimo ostatecznej zgody co do tego jak ważne jest zaangażowanie rodziców i społeczności, większość szkół nadal boryka się ze znalezieniem skutecznych strategii jego wykorzystania. Powierzenie im takiej władzy decyzyjnej zakłada, że rodzice ze wszystkich środowisk społeczno-ekonomicznych będą zarówno chętni, jak i zdolni do wolontariatu i pełnienia funkcji rodzicielskich opiekunów w celu stworzenia takich szkół, jakich chcą dla swoich dzieci. Rzeczywistość często udowadnia, że jest inaczej. Coraz więcej badań pokazuje, że ten model samoregulacji nie jest odpowiedni w społecznościach, w których większość rodziców ma bardzo niewielkie doświadczenie w zakresie skutecznej edukacji szkolnej – w szczególności w biedniejszych społecznościach. Jednak pomimo tego, przykład Republiki Południowej Afryki wyraźnie pokazuje, że ustawowe uprawnienia SGB mogą przynieść pozytywne zmiany w edukacji. Kompetencje, takie jak wiedza o tym, jak funkcjonować w społeczeństwie, jak radzić sobie z konfliktami i różnicami, są kluczową częścią pracy HTT w kształtowaniu szkół zdolnych do sprostania obecnym i przyszłym wyzwaniom.

Edukacja na rzecz równości

Badania przeprowadzone w RPA sugerują, że skuteczna zmiana systemu edukacji nie zależy tylko od jednego czynnika (np. dobrze przygotowanych nauczycieli lub zaangażowanych i zainteresowanych rodziców). Opiera się raczej na wielowarstwowym kompleksie elementów społeczno-ekonomicznych. Obejmują one ubóstwo i jego skutki, presję zawodową i czasową, niski poziom umiejętności czytania i pisania, a także różne konteksty miejskie i wiejskie, lokalizacje geograficzne, struktury rodzinne oraz przekonania religijne i kulturowe.

Ta kombinacja czynników stanowi ważny element rozwoju procesu i treści Przedmiotu Interdyscyplinarnego (IDS), nad którym pracuje HTT. Adaptacyjny, oparty na rzeczywistości system wytycznych dotyczących nauczania wszystkich przedmiotów musi również uwzględniać różne konteksty i potrzeby wszystkich zaangażowanych osób i grup. Głęboko wierzymy, że szkoły na całym świecie mogą stać się przyjaznym miejscem, które wspiera rozwój młodych ludzi zgodnie z wymaganiami współczesnego świata. Przekonanie to znalazło również odzwierciedlenie w słowach Nelsona Mandeli, pierwszego czarnoskórego prezydenta RPA: „Stworzenie świata, w którym wszystkie dzieci mają dostęp do dobrej edukacji, nie leży poza naszymi możliwościami. Ci, którzy w to nie wierzą, mają ubogą wyobraźnię”. W HTT wierzymy w to całym sercem i całym umysłem i dokładamy wszelkich starań, aby to marzenie się spełniło.